In de oorlog tegen corona is de aandacht wekenlang vooral uitgegaan naar tekorten aan beademingspompen, mondkapjes en slaapmedicatie. Maar ook op het voedingsfront was het billen knijpen, verzekert teamleider diëtetiek Quirine Altorf van het Amphia Ziekenhuis in Breda.

Op de overvolle intensivecareafdeling moesten ineens tientallen coronapatiënten tegelijk met sondevoeding worden gevoed. ,,Er dreigde dus ook een tekort aan voedingspompen, maar we zijn er doorheen gerold”, zegt Altorf.

Bij de behandeling van coronapatiënten is volgens de deskundige voeding cruciaal, niet alleen op de ic maar ook bij mensen die met mildere klachten thuis uitzieken. De teamleider: ,,In al het coronageweld is de aandacht hiervoor misschien wat achtergebleven, maar juiste voeding zorgt voor een goede weerstand en bespoedigt het herstel.”

Vechten voor hun leven
Aan het begin van de coronacrisis wisten de diëtisten van het Amphia Ziekenhuis het ook even niet precies. Er kwam een golf patiënten met een nieuw ziektebeeld op hen af. Welke voeding hebben die tientallen coronazieken die op de ic liggen te vechten voor hun leven nodig? Dat was de vraag.

,,Vooral de eerste week was heel spannend. Corona was nieuw en wij waren een van de eerste ziekenhuizen die volstroomden met coronapatiënten”, vertelt ic-diëtiste Evelien de Cuijper (44). ,,Normaal geeft de berekening van de beademingspomp een goede indicatie van de hoeveelheid energie die een patiënt verbruikt. Maar die waardes waren zo laag dat we het niet geloofden. We dachten dat de apparatuur kapot was. We namen meteen contact op met onze collega’s elders in Nederland. Die zagen allemaal hetzelfde: in de eerste week is de energiebehoefte erg laag, maar de eiwitbehoefte juist enorm hoog.”
Sondevoeding is maatwerk
De diëtisten konden nu aan de slag om voor elke patiënt de juiste eiwitrijke voeding samen te stellen. Op de ic houden artsen coronazieken met een hoge doses medicatie in slaap. De Cuijper: ,,We dienen ze vloeibare voeding toe via een maagsonde. Omdat coronapatiënten meestal op hun buik liggen voor betere beademing, legt de dokter de slang soms helemaal in de dunne darm. Dan loopt de voeding beter door.”

Sondevoeding is maatwerk

Sondevoeding is maatwerk, legt Altorf uit. ,,Voor elke ic-patiënt kijken we een paar keer per week met verpleegkundige en arts naar de beste samenstelling.” Dat was vooral de eerste week een hoop rekenwerk. Veel factoren spelen een rol. De Cuijper: ,,Lengte, gewicht, leeftijd en geslacht van de patiënt. Aan de beademing of niet, mate van koorts, bloeduitslagen, eventuele ontstekingen, nier-, hart- of leverproblemen, allergieën en medicatie, die nu ook veel extra energie levert.”
,Het was een hoop kunst- en vliegwerk”, blikt Altorf terug, ,,maar intussen hebben we een algemeen voedingsprotocol klaar voor coronapatiënten in week één én twee. Week drie hebben we ook al aardig in de smiezen. Die kennis delen we in het regionetwerk en onder de ic-diëtisten in Nederland.”

Het ‘coronawerk’ legt enorm beslag op het achttien personen tellende diëtetiekteam van het Amphia. Er worden op de ic vier keer zo veel uren als normaal ingezet door de diëtisten. ,,Maar zoals overal in de zorg klaagt niemand en zetten we allemaal extra stappen.”

Terug naar de sondevoeding die zo veel levens redt. Die oogt voor de leek teleurstellend onappetijtelijk. Het is een grauwe pap die nog het meest wegheeft van pannenkoekenbeslag, maar dan wel vol met alles wat het lichaam nodig heeft: eiwitten, koolhydraten, vetten, vitamines, mineralen en sporenelementen. Diëtisten kunnen afhankelijk van de patiënt de samenstelling optimaliseren.

Buikkrampen en diarree
Wie het op de ic redt, verhuist na twee tot drie weken naar de verpleegafdeling om aan te sterken. Andere coronazieken belanden hier direct. Het verschil met de ic is dat patiënten er bij kennis zijn, meestal niet meer aan een voedingssonde liggen en eten en drinken dus zelf binnen moeten zien te krijgen. ,,Dat valt niet mee als je misselijk bent, buikkrampen hebt en diarree”, zegt diëtiste Amanda Beckers (42) van de verpleegafdeling. ,,Ze hebben hooguit zin in wat fris of zoet. Maar met een beschuitje met jam kom je er echt niet.”

Niet zoet maar hartig
Ook op deze afdeling geldt het protocol met eiwit- en energierijk voedsel. ,,Niet zoet maar hartig. Dus graag een boterham met kaas of vleeswaar, liefst dubbel belegd. Ook geven we alle patiënten twee of drie keer per dag eiwitrijke drinkvoeding. Dat werkt”, zegt Beckers. Omdat diëtisten in de coronadrukte niet altijd tijd vinden om dagelijks te checken wat elke patiënt voor eten bestelt, is gastvrouwen en bezoek gevraagd daar ook op te letten. ,,Gastvrouwen en verpleging houden bovendien de inname van voedsel van elke patiënt bij op een voedingsvochtlijst die diëtisten beoordelen. De samenwerking is prima.”

Herstel van deze zware coronapatiënten gaat maanden, zo niet een jaar duren, zeggen artsen. Altorf: ,,Bij die revalidatie heeft trainen van spieren alleen resultaat als ook de juiste voeding wordt genomen. Denk maar aan topsporters.”

‘Door bikinidieet in risicogroep’

Een hartenkreet van het team diëtetiek van het Amphia Ziekenhuis in Breda: ,,Er bestaat geen wondervoedsel tegen corona. Alle claims, zoals het drinken van thee, zijn wetenschappelijk gezien echt onzin. Het enige dat vooraf helpt tegen corona en griepvirussen is een goede lichamelijke weerstand. En die krijg je door gevarieerd te eten met vooral veel groente en vezels.”

Zo, dat is eruit bij teamleider Quirine Altorf. Meteen volgt een welgemeend, dringend advies in verband met de naderende zomer: ,,Dames, dit jaar niet streng bikinilijnen! Als je snel gaat afvallen, verlaag je je weerstand en plaats je jezelf in de risicogroep voor corona.”

De gepassioneerde voedingsdeskundigen van het Amphia lopen over van de tips en adviezen rond corona en dus ook ‘gewone’ griepsoorten. En ze pakken misvattingen aan. Wat bijvoorbeeld als je toch corona krijgt? Ic-diëtiste Evelien de Cuijper: ,,Veel zieke mensen schieten dan in de paniekstand en gaan ineens meer gezonde groente eten en bouillon drinken. Fout! Wat je lichaam nodig heeft zijn extra eiwitten: vlees, vis, kaas en andere liefst volle zuivelproducten. Heb je normaal een eiwitbeperkt dieet raadpleeg dan eerst je arts of diëtist!”

Collega Amanda Beckers van de verpleegafdeling geeft praktijktips voor mensen die thuis uitzieken: ,,Vervang zoet door hartig. Een blokje kaas ’s avonds bij de tv, dubbel beleg, een toastje zalm en een extra bakje vla, allemaal prima. Het is eigenlijk een verwendieet. Eet drie keer per dag volle en eiwitrijke producten. Een extra groot stuk vlees of vis is mag ook. Als je dat niet wilt, kun je in de supermarkt proteïne-producten vinden zoals kwark en sportzuivel.”

Beckers ziet dat brood niet erg populair is bij herstellende coronapatiënten: ,,Daar moet je op kauwen en dat is moeilijk als je weinig lucht hebt. Eet dan liever pap of een milkshake. Gehakt en ham zijn ook zo weggehapt.”

Snel gewicht verliezen

Het grote probleem met corona, maar ook met ’gewone’ griep, is dat door de hoge koorts mensen veel en snel gewicht verliezen. Haha, denken sommigen met overgewicht nu, dat is een gelukje bij een ongeluk. ,,Dus niet,” corrigeert Beckers, ,,je verliest namelijk amper vet maar vooral kostbare spiermassa. Met name oudere mensen krijgen die niet meer terug. Afvallen is juist een grote rode vlag. Het tast de weerstand van de patiënt nog verder aan.”

,,Als het virus toeslaat”, legt teamleider Altorf verder uit, ,,schiet je hele systeem in de stress. Je temperatuur vliegt omhoog als afweer: koorts. Je ligt stil, maar je lichaam is vanbinnen aan het vechten. Je verbrandt veel meer. Het voelt alsof je elke dag een halve marathon loopt. Om het spierverlies tegen te gaan, heeft je systeem vooral extra energie en eiwit nodig, ongeveer anderhalf keer zo veel als normaal. Juist geen suikers, daar lukt het niet mee.”

Om deze reden scharen de diëtisten vegetariërs en flexitariërs met corona in de risicogroep, samen met bijvoorbeeld kleine eters, diabetici, hart- en longpatiënten.

Het dringende advies aan patiënten met een mildere coronagriep die thuis uitzieken: eet niet drie maar zes tot zeven keer per dag, steeds kleine beetjes. ,,En haal het eten zelf uit de keuken. Juist als je ziek bent moet je blijven bewegen. Dat levert enorme winst op. De combinatie van eten en bewegen sterkt de spieren.”

Veel kracht kwijt

Teamleider Altorf kan het weten. Ze kwam zelf met corona terug van de wintersport uit Oostenrijk en ondervond hoe slepend het ‘virus’ is. ,,Ik ben weer beter. Ik had een goede conditie maar ben veel kracht kwijt.”

,,Totaal herstel duurt wel even”, schat Altorf. Haar collega’s adviseerden haar min of meer gekscherend om voor de tv mee te doen met de ouderengym van Nederland Beweegt: ,,Haha. Nou, ik kom er eerlijk voor uit. Ik moest even een grens over, maar heb het gedaan. Best pittig zeg. En ik ben wedstrijdzwemmer, hè!” bron